Συνέδριο Δήμου Λευκονοίκου – Ο ρόλος της ΠΕΠ μισό αιώνα μετά την Τουρκική Εισβολή

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΕΝΩΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Π.Ε.Π.

­Ομιλία Πρόεδρου ΠΕΠ Γ. Λυσανδρίδη στο συνέδριο του Δήμου Λευκονοίκου με θέμα:

«Ο σφετερισμός των περιουσιών στα κατεχόμενα και τα δικαιώματα των προσφύγων: Νομικές, Πολιτικές και Ανθρωπιστικές Διαστάσεις»

(Αίθουσα Ι.Ν. Απ. Ανδρέα Πλατύ, Αγλαντζιά 10/05/2025)

Ο ρόλος της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων και οι προκλήσεις, μετά από μισό αιώνα κατοχής και ξεριζωμού

Να συγχαρώ με τη σειρά μου το Δήμαρχό και το Δημοτικό Συμβούλιο του ιστορικού Δήμου του Λευκονοίκου για τη διοργάνωση αυτού του πολύ σημαντικού συνεδρίου και να τους ευχαριστήσω για την πρόσκληση και την τιμή να είμαι μεταξύ των σημερινών ομιλητών.

Ο αριθμός συμμετεχόντων, καταδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας, τόσο την επιτυχή οργανωτική προσπάθεια εκ μέρους των διοργανωτών αλλά και κυρίως την σοβαρότητα του ζητήματος που θα αναπτύξουν στη συνέχεια οι διακεκριμένοι ομιλητές.

Να διευκρινίσω ότι τα όσα θα αναφέρω στη συνέχεια, πηγάζουν μέσα από τα 2μιση σχεδόν χρόνια εμπειρίας μου στην Προεδρία της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων, τη λειτουργία της, την τριβή μου με τα προσφυγικά ζητήματα αλλά και τις κρατικές υπηρεσίες. Εκπορεύονται από ανησυχία και προβληματισμό, τόσο για τη μη επίλυση του Εθνικού μας ζητήματος αλλά και για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται αρκετοί εκτοπισθέντες μας 51 χρόνια μετά. Ξεκαθαρίζω ότι κάποιες από τις εισηγήσεις που θα παραθέσω, αποτελούν προσωπική εκτίμηση και άποψη και δεν αποτελούν συλλογική θέση ή απόφαση της Εκτελεστικής Γραμματείας της ΠΕΠ.

Να μου επιτρέψετε πρώτα να αναφερθώ στο ρόλο και το έργο της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων (ΠΕΠ) η οποία έχει συμπληρώσει δυστυχώς 50 χρόνια. Δεν θα ανατρέξω στο παρελθόν και τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή, όπου ο ρόλος και η συμβολή της οργάνωσης ήταν πολύπλευρος και σημαντικός.
Άλλωστε αρκετοί από εσάς ίσως να τα γνωρίζετε, να είχατε εμπλακεί και ίσως να τύχατε και στήριξης από τους πρωτεργάτες της τότε εποχής, που μέσα στη δίνη του πολέμου και του ξεριζωμού, προσέτρεχαν στους προσφυγικούς καταυλισμούς για να οργανώσουν τα συσσίτια, να λειτουργήσουν σχολεία, να εφοδιάσουν με ρουχισμό και να επιληφθούν διαφόρων ζητημάτων.

Από το 1994 και μετά, με τη ψήφιση του νόμου, η ΠΕΠ αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου ( ημικρατικός οργανισμός). Διοικείται από τον Πρόεδρο και 16μελές συμβούλιο, το οποίο διορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο με θητεία 2 χρόνων και που απαρτίζεται αναλογικά από όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα. Αν και η νομοθεσία προνοεί τη διεξαγωγή εκλογών μεταξύ των προσφύγων για την ανάδειξη του Κεντρικού Συμβουλίου της ΠΕΠ, αυτό δεν έγινε ποτέ, παρά τη δεδηλωμένη διαχρονικά θέση των μελών του Συμβουλίου. Οι λόγοι άπτονται πολιτικών αποφάσεων, οικονομικών παραμέτρων και κανονιστικών διατάξεων.

Ως πρωταρχικοί σκοποί της Ένωσης, με βάση τη νομοθεσία, έχουν καθοριστεί οι ακόλουθοι:
(α) Η απελευθέρωση των κατεχόμενων κυπριακών εδαφών και η διασφάλιση του δικαιώματος επιστροφής όλων των προσφύγων στις πατρογονικές τους εστίες υπό συνθήκες ασφαλείας και με την πλήρη και έμπρακτη εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών.

(β) Η προάσπιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων όλων των προσφύγων και των εγκλωβισμένων.

(γ) Ο αγώνας για διατήρηση υψηλού αγωνιστικού φρονήματος των εκτοπισμένων μέχρι την επίτευξη λύσης του κυπριακού προβλήματος.

(δ) Η διαφώτιση και η προσπάθεια για τερματισμό της τουρκικής κατοχής και των συνεπειών της.

(ε) Η ανάληψη πρωτοβουλιών, η διενέργεια πράξεων, η υποβολή εισηγήσεων για τη λήψη νομοθετικών ή άλλων μέτρων, η συνεργασία με τις δημόσιες αρχές, καθώς και με τις προσφυγικές και άλλες οργανώσεις και φορείς για την επίτευξη των προαναφερθέντων σκοπών.

Αν πάμε πίσω στο αρχείο του ΡΙΚ και του ΓΤΠ θα διαπιστώσουμε ότι η Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων, όπως ονομαζόταν τότε, ξεκίνησε με άλλες περγαμηνές. Λειτούργησε κάτω από συγκεκριμένη δομή, προσφέροντας σημαντικά οφέλη στους πρόσφυγες και στα δίκαια αιτήματά τους. Η συνδρομή και η συνεισφορά της στα θέματα στέγασης του προσφυγικού κόσμου αλλά και στην επαναδραστηριοποίησή του, ήταν ιδιαίτερα σημαντική.

Για να αναλογιστεί κάποιος το μέγεθος της καταστροφής που επέφερε σε βάρος της οικονομίας η Τουρκική εισβολή, παραθέτω πιο κάτω στοιχεία από σχετική έκδοση του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών που αναφέρει ότι οι απώλειες στην κατεχόμενη περιοχή αποτελούσαν:
* 70% του συνόλου των πλουτοπαραγωγικών πόρων.* 65% των ξενοδοχείων και τουριστικών καταλυμάτων.

* 87% των υπό ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων.

* 83% της διακίνησης εμπορευμάτων λόγω κατάληψης του λιμανιού
της Αμμοχώστου.

* 56% της εξόρυξης μεταλλευμάτων.

*41% των κτηνοτροφικών μονάδων.

* 48% των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων.

* 46% της βιομηχανικής παραγωγής.

* 20% των κρατικών δασών καταστράφηκαν.

* 36.2% των σπιτιών και υποστατικών.

* 38.3% των σχολικών κτιρίων.

Κάτω από τις πιο τραγικές και αντίξοες συνθήκες και μέσα σε απερίγραπτα δύσκολους καιρούς, η Π.Ε.Π., διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην υποβοήθηση της αναδιοργάνωσης και της εξομάλυνσης της καθημερινότητας του προσφυγικού κόσμου. Η παρουσία της ήταν επίσης καταλυτική τόσο στο Κοινοβούλιο, με σημαντικό ρόλο στην αρμόδια Επιτροπή Προσφύγων, όσο και στα μικρά και μεγάλα προβλήματα στους καταυλισμούς αρχικά, στους συνοικισμούς μετέπειτα και γενικά όπου υπήρχε πρόσφυγας. Υπήρξε αρωγός, με ουσιαστική συμβολή και έντονη παρουσία στο πλευρό της πολιτικής ηγεσίας του τόπου, με δράσεις και αποστολές διαφώτισης για ανάδειξη του Κυπριακού Προβλήματος ως πρόβλημα εισβολής και κατοχής.

Σήμερα

Στην πορεία και για λόγους που δεν είναι της ώρα να αναλύσουμε, ο ρόλος αυτός άρχισε να εξασθενεί και να περιορίζεται. Ο ενεργός και καταλυτικός ρόλος της ΠΕΠ αποδυναμώθηκε, περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό και σε σημείο που έχει καταστεί να είναι ακόλουθος των εξελίξεων και των προβλημάτων, χωρίς ιδιαίτερες δυνατότητες επίλυσης ζητημάτων, κάτι που φυσικά καταβάλλεται προσπάθεια να αλλάξει.

Η ΠΕΠ τυγχάνει σήμερα κρατικής στήριξης με χορηγία που ανέρχεται μόλις στις 330χιλιάδες το χρόνο (εκ των οποίων 250 περίπου καταλήγουν σε μισθούς και συντάξεις – αντιλαμβάνεστε ότι αυτά τα 51 χρόνια υπηρέτησαν αρκετοί υπάλληλοι στην ΠΕΠ) και απασχολεί μόλις 4 Βοηθούς Λειτουργούς, 1 στη Λευκωσία, 1 στη Λεμεσό, 1 στην Πάφο και 1 στη Λάρνακα. Τα μέλη των εκάστοτε συμβουλίων της ΠΕΠ, διαχρονικά και μέσα από προσωπικές διασυνδέσεις και γνωριμίες, κατέβαλλαν και συνεχίζουν να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη των σκοπών της και κυρίως για την υποβοήθηση των προσφύγων στα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν.

Διά του Προέδρου ή των Μελών της Εκτελεστικής Γραμματείας ή των μελών του επαγγελματικού δυναμικού, η Παγκύπρια Ένωση Προσφύγων, εκπροσωπείται στη Συμβουλευτική Επιτροπή και τις Ειδικές Επιτροπές Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών, στο Διοικητικό Συμβούλιο του Κεντρικού Φορέα Ισότιμης Κατανομής Βαρών και στις Επιτροπές Στεγαστικής Βοήθειας της Υπηρεσίας Μερίμνης. Προσκαλείται επίσης σε εβδομαδιαία βάση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Προσφύγων ή και σε άλλες Κοινοβουλευτικές Επιτροπές, όπου υποβάλλει εισηγήσεις και απόψεις ενώ με επιστολές και σημειώματα, καταγράφει και μεταφέρει τις θέσεις της προς τα κέντρα λήψης αποφάσεων και κυρίως το Υπουργείο Εσωτερικών και την Βουλή των Αντιπροσώπων.

Οι προκλήσεις μετά από μισό αιώνα κατοχής

Μισό αιώνα μετά την τουρκική εισβολή αλλά και την ίδρυση της, η ΠΕΠ βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα εποχή προκλήσεων. Η φθορά του χρόνου και η απώλεια της πρώτης γενιάς προσφύγων, οδηγούν σε συναισθηματική αποσύνδεση και απειλούν με αποξένωση της μνήμης και της ταυτότητας μας. Καλλιεργείται παράλληλα μια συνεχής αμφισβήτηση του δικαιώματος επιστροφής ενώ παρατηρείται ταυτόχρονα μια καλπάζουσα παράνομη ανάπτυξη που εδράζεται σε σφετερισμό των τουρκοκρατούμενων περιουσιών των Ελληνοκυπρίων. Περαιτέρω, διεθνώς και εντός Κύπρου ενισχύονται φωνές που μιλούν για "ρεαλισμό", "διχοτόμηση de facto", ή "ανταλλαγή περιουσιών".

Όλα αυτά αποτελούν ένα συνονθύλευμα ασύμμετρων απειλών που μαζί με τη μείωση του αριθμού των προσφύγων της 1ης γενιάς, τη γήρανση και υποβάθμιση των προσφυγικών συνοικισμών και των οικισμών αυτοστέγασης, τα προβλήματα συντήρησης, υποδομών, και κοινωνικής συνοχής, την μειωμένη πιστοληπτική ικανότητα και την απώλεια φερεγγυότητας αρκετών προσφύγων, τη στεγαστική κρίση που παρατηρείται αυτή την περίοδο αλλά και τις μειωμένες προοπτικές επανέναρξης του διαλόγου, που πηγάζουν και από τη συνεχιζόμενη απροκάλυπτη επιθετική ρητορική του Τούρκου Εισβολέα, οδηγούν τους εκτοπισθέντες μας στην απελπισία και στον εξευτελισμό, αναγκάζοντας τους πολλές φορές να προσφεύγουν στην «Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας» και να ξεπουλούν τις περιουσίες τους.

Η Εκτελεστική Γραμματεία της ΠΕΠ, οι προσφυγικοί φορείς και κυρίως η Κυβέρνηση, οφείλουν να προβληματιστούν και να εφεύρουν τους τρόπους για την αναγέννηση και την αναβάθμιση της ΠΕΠ, ευελπιστώντας πάντα πως στην πορεία αυτή θα μας προλάβει η επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος, η απελευθέρωση και η επιστροφή στην πατρώα γη.

Σε ότι αφορά την πορεία προς το μέλλον, και ενόσω συνεχίζεται η τουρκική εισβολή και η παράνομη κατοχή, θεωρώ απαραίτητο και μέγιστη προτεραιότητα για την Παγκύπρια Ένωση Προσφύγων την υλοποίηση των πιο κάτω:

1. Να μπορεί να δίνει και να διοχετεύει την απαραίτητη ενημέρωση και καθοδήγηση προς τον προσφυγικό κόσμο.

2. Να συμβάλλει στην ενότητα και την κοινή δράση και γραμμή των οργανωμένων συνόλων σε συνεργασία με τις Επιτροπές Κατεχόμενων Δήμων και Κοινοτήτων.

3. Να παρέχει την απαιτούμενη στήριξη στην υποβολή αιτημάτων και την διεκδίκηση παροχών από τους πρόσφυγες.

4. Να προασπίζεται τα δικαιώματα των εκτοπισθέντων και να προωθεί προς επίλυση τα αιτήματα του προσφυγικού κόσμου, μέσα από αναβαθμισμένο θεσμικό πλαίσιο και φωνή, που να της επιτρέπουν α ενισχύει τις παραμέτρους και τους τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που ακόμη υφίστανται.

5. Να ασχολείται με διαφώτιση στο εξωτερικό και κυρίως στο εσωτερικό και ειδικά προς τη νέα γενιά Ως δυσκολότερο εγχείρημα, κατατάσσεται η προσπάθεια ανανέωσης του διαλόγου με τους νέους, ώστε να τους εμπνεύσει να γνωρίσουν τις ρίζες τους.

6. Να διατηρεί μητρώο και να οργανώνει τον προσφυγικό κόσμο.

7. Να αξιοποιεί σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και ψηφιακές τεχνολογίες για να ενισχύσει την παρουσία της αλλά και την ενεργοποίηση των νεότερων γενιών.

8. Να επιδιώκει τη διεθνοποίηση του Κυπριακού όχι μόνο με πολιτικά διαβήματα, αλλά και με ανθρώπινες ιστορίες.

9. Να μπορεί με συνοπτικές διαδικασίες να υποστηρίζει οικονομικά και τεχνικά, μέσω της αγοράς υπηρεσιών, την επιδιόρθωση καίριων προβλημάτων που εντοπίζονται σε σπίτια προσφύγων, μέχρι ενός καθορισμένου ποσού.

10. Να παρέχει νομική αρωγή και καθοδήγηση σε περιπτώσεις δικαστικών διαδικασιών και κυρίως σε θέματα σφετερισμού ε/κ περιουσιών. Τα όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας και συγκεκριμένα η προώθηση ιδιωτικών αγοραπωλησιών, το όργιο οικοδομικής ανάπτυξης αλλά και η διεθνής προβολή που λαμβάνουν μεγάλα κατασκευαστικά έργα στα κατεχόμενα εδάφη της, διευρύνουν τα αισθήματα αγανάκτησης και θυμού αλλά και μειώνουν τις ελπίδες των προσφύγων, που παρακολουθούν από μακριά, ανήμποροι και αβοήθητοι από το κράτος, τις περιουσίες τους να λεηλατούνται.

11. Οι εξελίξεις αυτές, μεγεθύνουν την ίδια ώρα, το αίσθημα αδικίας για τη μη υλοποίηση τις ισότιμης κατανομής βαρών, την οποία η ΠΕΠ προτάσσει και απαιτεί να εφαρμοστεί το συντομότερο. Η αποκατάσταση της προπολεμικής φερεγγυότητας των εκτοπισθέντων θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα του κράτους. Αναμένεται από την Κυβέρνηση, ως καταγράφεται και η προεκλογική εξαγγελία του ΠτΔ, η έναρξη εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης προσφυγικής πολιτικής, που να περιλαμβάνει και αυτούς που μέχρι σήμερα δεν έτυχαν καμίας στήριξης. Αναμένεται η προώθηση σχεδίου αποζημίωσης των ιδιοκτητών για την απώλεια χρήσης των κατεχόμενων περιουσιών τους. Η ΠΕΠ σε συνεργασία και με άλλους φορείς, θα πρέπει να καθορίσει συγκεκριμένο πλαίσιο ή πρόταση, η οποία να υποβληθεί από κοινού με τους εμπλεκόμενους φορείς, στον ΠτΔ.

Σε ότι αφορά το τελευταίο σημείο, Αναγνωρίζουμε τη δυσκολία και τα οικονομικά μεγέθη που απαιτούνται προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά οι ραγδαίες εξελίξεις στο περιουσιακό και οι τάσεις που παρατηρούνται, επιβάλλουν την άμεση αντίδραση και την παρουσίαση εναλλακτικών επιλογών ή και σχεδίων στήριξης προς τον προσφυγικό κόσμο που εξαναγκάζεται να προσφύγει στην «Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας» ξεπουλώντας τις περιουσίες του.
Ως Πρόεδρος τα τελευταία 3 χρόνια, και πάντοτε με τη βοήθεια των μελών της Εκτελεστικής Γραμματείας, στο πλαίσιο των λιγοστών οικονομικών πόρων και του ολιγομελούς προσωπικού, καταβάλλω μια πιο ιδιαίτερη και συστηματική προσπάθεια αναδιοργάνωσης της ΠΕΠ, η οποία ευελπιστώ ότι τουλάχιστον αχνοφαίνεται και θα γίνει πιο ευδιάκριτη στην πορεία.
Πέραν από αλλαγές στην οργανωτική δομή και τη στελέχωση, προχωρήσαμε σε ριζικές αναπροσαρμογές στον Προϋπολογισμό ώστε τα διαθέσιμα κονδύλια να εξυπηρετούν συγκεκριμένους στόχους. Αυτό οδήγησε σε μεγάλη αύξηση της υλοποίησης του Προϋπολογισμού, η οποία ξεπέρασε το 95%. Περαιτέρω στην τελευταία συνεδρία μας, την Πέμπτη 8/5/25, προχωρήσαμε στη σύσταση και λειτουργία 10 Επιτροπών που αναλαμβάνουν δράση και των οποίων η δουλειά αναμένεται να γίνει αντιληπτή κατά το 4ο 3μηνο του 2025.
Η Παγκύπρια Ένωση Προσφύγων καλείται να λοιπόν να επανεφεύρει τον ρόλο της, χωρίς να εκτραπεί από τους σκοπούς ίδρυσης της. Παρ’ όλες τις δυσκολίες, η Εκτελεστική Γραμματεία διακηρύσσει τη θέληση και την αποφασιστικότητα της για την προώθηση των προαναφερθέντων προτεραιοτήτων.
Συνεχίζουμε ταυτόχρονα να διεκδικούμε για τον προσφυγικό κόσμο, τα απολύτως αυτονόητα και τίποτα περισσότερο από όσα απολαμβάνουν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι πολίτες. Τη δυνατότητα να ζούμε, να απολαμβάνουμε και να αξιοποιούμε τις περιουσίες μας ελεύθεροι, σε ασφαλείς και ειρηνικές συνθήκες.

Προσδοκούμε στην εξεύρεση μιας δίκαιης, βιώσιμης και λειτουργικής λύσης που να αντέχει στο χρόνο και να διασφαλίζει τον τερματισμό της κατοχής, να άρει τα επεμβατικά δικαιώματα και τις ξένες εγγυήσεις, να επιφέρει την απομάκρυνση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων και να οδηγεί σε ουσιαστική επανένωση της πατρίδας μας ως ένα κανονικό κράτος μέσα στην Ε.Ε, με μια διεθνή προσωπικότητα, μια αδιαίρετη κυριαρχία, μια ιθαγένεια.

Η φλόγα της επιστροφής δεν σβήνει. Και όσο υπάρχουν φωνές που θυμίζουν, διεκδικούν, και οραματίζονται, τίποτα δεν έχει τελειώσει. Οφείλουμε λοιπόν ως φορείς, ως οργανωμένα σύνολα και ως πολίτες, τόσο προς την πατρίδα αλλά και κυρίως προς τις μελλοντικές γενιές, να συνεχίσουμε τον αγώνα αλλά και να μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας τη θέληση και τη μαχητικότητα για τον επιθυμητό στόχο της επανένωσης του νησιού μας.