Παγκύπριας Επιτροπής Προσφύγων (Π.Ε.Π.) - (Σύντομη ιστορική αναδρομή)
Τα τραγικά γεγονότα του Ιούλη του 1974( Πραξικόπημα-Εισβολή) πέραν από τα θύματα που άφησαν στα πεδία των μαχών υπήρξαν η απαρχή της δημιουργίας των πρώτων κυμάτων προσφύγων. Άνθρωποι που εγκατέλειπαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους για να γλυτώσουν την ζωή τους από το μένος των ορδών του Αττίλα που εισέβαλλαν σε μια Κύπρο ανοχύρωτη από κάθε άποψη και προδομένη από την πραξικοπηματική κυβέρνηση και την Ελληνική Χούντα.
Η τραγικότητα των στιγμών εκείνων, ο εφιάλτης που οι περισσότεροι έζησαν κυνηγημένοι από τον Τουρκικό στρατό , οι αντίξοες συνθήκες που άρχισαν να βιώνουν οι πρόσφυγες μας μακρά από τους τόπους διαμονής και τα νοικοκυριά τους, επέβαλλαν την άμεση και με κάθε τρόπο στήριξη από τη Πολιτεία και τον υπόλοιπο κυπριακό λαό. Η φιλοξενία σε συγγενικά σπίτια άλλα και δημόσια κτήρια που μετατράπηκαν σε προσωρινά καταλύματα δεν ήταν λύση. Η δε έκρυθμη κατάσταση μεταξύ Πρώτης και Δεύτερης Εισβολής δημιουργούσε πολλαπλά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα για τα οποία έπρεπε να υπάρξουν στήριξη και αρωγή.
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες μια ομάδα προσφύγων συμπατριωτών μας με αναπτυγμένο το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ευθύνης απέναντι στους συνανθρώπους τους, πρόσφυγες και οι ίδιοι, πήραν την πρωτοβουλία και πραγματοποίησαν στα γραφεία της Παγκύπριας Ασφαλιστικής Εταιρείας στη Λευκωσία τη πρώτη συνάντηση, για ανταλλαγή απόψεων γύρω από την όλη κατάσταση που δημιουργήθηκε την εκτίμηση των δεδομένων και την εξεύρεση των τρόπων αντιμετώπισής της.
Μέσα από το προβληματισμό και τις απόψεις που κατατέθηκαν για το πώς θα μπορούσαν να βοηθηθούν οι πρώτες τριάντα περίπου χιλιάδες του κόσμου που εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια, τις περιουσίες και τις εργασίες τους από τον τουρκικό στρατό εισβολής, ο Βουλευτής Κερύνειας και συνδικαλιστής κ. Χρίστος Κουρτελλάρης, που συμμετείχε στη συνάντηση, εισηγήθηκε τη δημιουργία μιας Επιτροπής αποτελούμενης από άτομα που θα μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν άμεσα.
Έτσι, όπως αναφέρεται και στο βιβλίο του κ. Πάνου Μυρτιώτη "Ο ΑΘΛΟΣ", ιδρύθηκε η επιτροπή αυτή με την ονομασία Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων, της οποίας τα πρώτα ιδρυτικά μέλη ήταν τα πιο κάτω άτομα:
Δρ Φειδίας Παρασκευαΐδης από τη Λάπηθο, Χρίστος Κουρτελλάρης από τον Άγιο Δομέτιο (Είχε εκτοπισθεί το 1963 από την Ονήσια), Νίκος Χιώτελης από την Κερύνεια, Σωτήρης Μαυρίδης από το Κάτω Δίκωμο και Χριστάκης Πασχάλης, επίσης από το Κάτω Δίκωμο.
Δυστυχώς όμως, στις 14 Αυγούστου 1974 η κατάρρευση των συνομιλιών και της εκεχειρίας κάτι που επεδίωξε η Τουρκία οδηγούν στη Δεύτερη Εισβολή του Αττίλα με μεγαλύτερες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και με το Προσφυγικό Πρόβλημα να διογκούται με τεράστιες πλέον τραγικές συνέπειες για τον τόπο και το λαό. Η προέλαση των τούρκων εισβολέων έχει ως αποτέλεσμα την κατάληψη του 37% της Κύπρου, ο αριθμός των εκτοπισμένων αυξήθηκε στις διακόσιες περίπου χιλιάδες. Η αρχική ηγετική ομάδα της Π.Ε.Π. διευρύνθηκε και παράλληλα από τις αρχές του Σεπτέμβρη του 1974 λειτούργησαν οι Επαρχιακές Επιτροπές Προσφύγων που κατά γενική ομολογία διαδραμάτισαν σημαντικό και ουσιαστικό ρόλο στην μεγάλη προσπάθεια για την ανακούφιση και την αποκατάσταση των προσφύγων.
Ίσως αρχικά, από τις πρώτες μέρες της συμφοράς, η ίδρυση της Παγκύπριας Επιτροπής Προσφύγων που έκτοτε παρέμεινε γνωστή σαν Π.Ε.Π, να θεωρήθηκε σαν μια αυθόρμητη αντίδραση και ενέργεια, αλλά δυστυχώς, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, ήταν απόλυτα αναγκαία και επιβεβλημένη αν λάβει κανείς υπόψιν την εξέλιξη των γεγονότων στο πέρασμα του χρόνου και την μη εξεύρεση λύσης για επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια και στις περιουσίες τους.
Κάτω από την συγκεκριμένη δομή λειτούργησε και πρόσφερε η ΠΕΠ σημαντικά οφέλη στους πρόσφυγες και στα δίκαια αιτήματα τους. Σημαντική όμως υπήρξε η συνδρομή και η συνεισφορά της στα θέματα στέγασης του προσφυγικού κόσμου και επαναδραστηριοποίησης του. Παρούσα στο Κοινοβούλιο με σημαντικό ρόλο στην αρμόδια Επιτροπή Προσφύγων αλλά και παρούσα στα μικρά και μεγάλα προβλήματα στους καταυλισμούς στην αρχή, στους συνοικισμούς μετέπειτα και γενικά όπου υπήρχε πρόσφυγας. .
Εξ’ ίσου σημαντική υπήρξε η συμβολή της και η μαχητική της παρουσία στο πλευρό της Πολιτικής Ηγεσίας του τόπου για την ανάδειξη του Κυπριακού Προβλήματος ως πρόβλημα εισβολής και κατοχής.
Με στόχο την μεγαλύτερη δυνατή εκπροσώπηση και μετά από είκοσι χρόνια πετυχημένης παρουσίας και προσφοράς η ΠΕΠ αλλάζει δομή και όνομα. Δεν αλλάζει όμως χαρακτήρα αφού παραμένει η μαχητική πρωτοπορία των προσφύγων συμπατριωτών μας.
Ήταν το 1994 όπου ύστερα από διαβουλεύσεις και συζητήσεις τριών περίπου χρόνων μεταξύ των Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, ψηφίστηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων ο Περί Π.Ε.Π. Νόμος 71(Ι) του 1994, που προνοούσε τη Σύσταση, τους Σκοπούς, τη Λειτουργία, τη Δομή και τις Αρμοδιότητες της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων, η οποία ουσιαστικά διαδέχτηκε τη γνωστή σε όλους Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων (Π.Ε.Π.), που λειτουργούσε από τον Ιούλιο του 1974 μέχρι την ψήφιση του πιο πάνω Νόμου.
Η Π.Ε.Π., μέσα σε απερίγραπτα δύσκολους καιρούς και κάτω από τις πιο τραγικές και αντίξοες συνθήκες, διαδραμάτισε και συνεχίζει να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο για επιστροφή των προσφύγων αλλά και για εξασφάλιση και διεύρυνση των δικαιωμάτων τους, την αναγνώριση της φερεγγυότητας τους και την ίση κατά το δυνατόν κατανομή βαρών μεταξύ του πληθυσμού. Έργο δύσκολο , επίπονο αλλά επιβεβλημένο που θα συνεχίσει όσο διαρκεί η κατοχή και η διαίρεση του τόπου και του λαού μας.
Ιστορικό ίδρυσης Π.Ε.Π - H Προσφυγομάνα Π.Ε.Π. (Πάνου Μυρτιώτη «Ο ΑΘΛΟΣ»)
Ένα συλλογικό όργανο, που διαδραμάτισε πολύ αξιόλογο κι εποικοδομητικό ρόλο στην απάμβλυνση των επαχθών προσφυγικών προβλημάτων στις κρίσιμες μεταπολεμικές μέρες του 1974, αλλά και στα κατοπινά χρόνια, ήταν αναμφίβολα η Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων. Γνωστή στο Κυπριακό κοινό με το αρκτικόλεξο Π.Ε.Π., η Επιτροπή αυτή έμελλε να γράψει μια δική της, λαμπρή, ιστορία.
Η έντονη παρουσία της και η συνεχής δραστηριότητα της ήταν ιδιαίτερα αισθητές μέσα στους καταυλισμούς και τους συνοικισμούς των εκτοπισθέντων. Το έργο της εκτιμήθηκε αφάνταστα από τη μάζα των προσφύγων και από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, γι’ αυτό κι ως θεσμός άντεξε στον χρόνο και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ο Σωτήρης Μαυρίδης από το Δίκωμο, ιδρυτικό στέλεχος της Π.Ε.Π., θυμάται ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.
«Η Π.Ε.Π. ήταν δημιούργημα ενός προβληματισμού πέντε ανθρώπων που είχαμε συνέλθει σε σύσκεψη στη Λευκωσία, αρχές Αυγούστου του 1974. Ήταν η περίοδος μεταξύ πρώτου και δεύτερου γύρου της εισβολής και στο πολεμικό μέτωπο επικρατούσε μια τυπική εκεχειρία, ενώ το προσφυγικό πρόβλημα φαινόταν αρκετά έντονο στην περιοχή της πρωτεύουσας. Στη συνάντηση εκείνη αντηλλάγησαν απόψεις μέσα σ’ ένα βαθύ προβληματισμό, για εξεύρεση πρακτικών τρόπων, ώστε να βοηθηθεί καλύτερα όλος εκείνος ο αποδιωγμένος κόσμος. Ο Χρίστος Κουρτελλάρης είχε τη γνώμη έπρεπε να δημιουργηθεί μια Επιτροπή, με ανθρώπους πρόθυμους να αναλάβουν δράση. Έτσι προέκυψε η Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων και τα πρώτα ιδρυτικά μέλη της ήμασταν εμείς οι πέντε οι ακόλουθοι:
Δρ Φειδίας Παρασκευαϊδης από τη Λάπηθο, Χρίστος Κουρτελλάρης από τον Αγ. Δομέτιο (Είχε εκτοπισθεί το 1963 από την Ονήσια),Νίκος Χιωτέλης από την Κερύνεια Χριστάκης Πασχάλης από το Κάτω Δίκωμο και Σωτήρης Μαυρίδης από το Κάτω Δίκωμο.
Αφού ορίσαμε ως Πρόεδρο τον Δρα Παρασκευαϊδη, αρχίσαμε αμέσως ενέργειες ενισχύοντας το έργο των Κοινωνικών Υπηρεσιών και του Ερυθρού Σταυρού που είχαν δραστηριοποιηθεί, με στόχο να διανέμουν τρόφιμα και να στεγάσουν σε προσωρινά καταλύματα τις τριάντα χιλιάδες των εκτοπισμένων. Πολύ σύντομα, όμως, ο τούρκικος στρατός θα πραγματοποιούσε τον δεύτερο γύρο των πολεμικών επιχειρήσεων του, αυξάνοντας τον αριθμό των προσφύγων στις διακόσιες περίπου χιλιάδες.
Η νέα κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ήταν χαώδης, με τον προσφυγικό κόσμο να ζει κάτω από δέντρα και γεφύρια ή να αναζητά καταφύγιο σε παλιά, ετοιμόρροπα σπίτια. Η δράση μας επικεντρώθηκε στο στεγαστικό κι αρχίσαμε να βοηθούμε στο στήσιμο καταυλισμών με αντίσκηνα. Αρχές Σεπτεμβρίου 1974 ήρθαμε σε επικοινωνία με τη νεοσυσταθείσα Υ.Μ.ΑΠ.Ε, και γνωρίσαμε τον διευθυντή της. Ο Γιώργος Ιακώβου μας δέχτηκε με χαρά. Ήταν άνθρωπος δυναμικός, δραστήριος και πολύ συνεργάσιμος, οπόταν αρχίσαμε να εργαζόμαστε από κοινού, με ανιδιοτέλεια, μεθοδεύοντας μια εξαίρετη συνεργασία.
Στο μεταξύ, η αρχική ηγετική πεντάδα της Π.Ε.Π. είχε διευρυνθεί και με άλλα μέλη. Μαζί μας ήταν ο Μιχάλης Πουμπουρής, ο Κυριάκος Τσιέττης και άλλοι, ενώ πολύ αξιόλογη ήταν η βοήθεια που μας παρείχαν οι ηγέτες των δυο Αγροτικών Οργανώσεων Π.Ε.Κ. και Ε.Κ.Α., ο Ανδρέας Γιάγκου και ο Χαμπής Μιχαηλίδης. Νωρίς τον Σεπτέμβρη του 1974 δημιουργήθηκαν Επαρχιακές Επιτροπές Προσφύγων, οι οποίες είχαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον οργανωτικό τομέα. Συγκεκριμένα, στους καταυλισμούς και γενικά σ’ όλους τους τόπους που διέμεναν πρόσφυγες, είχαν μεριμνήσει να λειτουργούν κλιμάκια τους. Οι τοπικοί επίτροποι που ήταν πρόσφυγες, βοηθούσαν τους λειτουργούς της Υ.Μ.ΑΠ.Ε. στην καταγραφή των εκτοπισμένων, στη διαλογή και τη διανομή τροφίμων και ειδών ιματισμού, ενώ παράλληλα φρόντιζαν να ενημερώνουν λεπτομερώς την αρμόδια Επαρχιακή Επιτροπή για τα διάφορα προβλήματα, που ταλάνιζαν τον καταυλισμό τους. Ακολουθούσε ενημέρωση της Κεντρικής Επιτροπής, η οποία ήταν υπεύθυνη για την προώθηση των προβλημάτων στην Υ.Μ.ΑΠ.Ε., συζητώντας με τον Γιώργο Ιακώβου τρόπους για την επίλυση τους, μέσα στις οικονομικές δυνατότητες που είχε η Υπηρεσία Μερίμνης».
Το πρώτο Παγκύπριο Συνέδριο της Π.Ε.Π., που έγινε στη Λευκωσία στις 20 Δεκεμβρίου 1974, ήταν συγκλονιστικό από κάθε άποψη. Σ’ αυτό παρευρέθηκαν 1200 αντιπρόσωποι, που εκπροσωπούσαν τις διακόσιες χιλιάδες των προσφύγων. Εκ μέρους του Προέδρου Μακαρίου διαβάστηκε χαιρετισμός από τον Υφυπουργό Πάτροκλο Σταύρου, ενώ στη συνέχεια προσφώνησαν τους συνέδρους ο Πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης και ο Πρέσβης της Ελλάδας Μιχάλης Δούντας. Από τις ομιλίες που έγιναν, ξεχωριστό ενδιαφέρον είχε ο λόγος του Γιώργου Ιακώβου, ο οποίος αναφέρθηκε στο έργο της Υ.Μ.ΑΠ.Ε. Το Συνέδριο εξέλεξε τριακονταμελή Κεντρική Επιτροπή, από την οποία προήλθε η νέα Γενική Γραμματεία της Π.Ε.Π. Πρόεδρος των προσφύγων θα ήταν και πάλι ο Δρ Φειδίας Παρασκευαϊδης.
Η Π.Ε.Π. εκπροσωπείτο μέσω της ηγεσίας της σε όλες τις Κυβερνητικές Επιτροπές, που ασχολούνταν με τα προσφυγικά προβλήματα. Λειτουργούσε πάντοτε με κριτήριο το συμφέρον των εκτοπισμένων, πέρα και πάνω από κομματικές σκοπιμότητες, και διακρινόταν για τη σοβαρότητα και την υπευθυνότητα της, όταν υπέβαλε αιτήματα ή υποστήριζε απόψεις. Με εξαίρεση μερικούς έμμισθους υπαλλήλους, που εργάζονταν στις Επαρχιακές Επιτροπές κι επληρώνοντο από τον κρατικό προϋπολογισμό, τα υπόλοιπα στελέχη υπηρετούσαν τους σκοπούς της Οργάνωσης, χωρίς οποιοδήποτε οικονομικό όφελος.
Σε καιρούς χαλεπούς και κάτω από αντίξοες συνθήκες, η Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων επιτέλεσε ένα έργο αξιοθαύμαστο, για το οποίο όλα τα στελέχη που υπηρέτησαν τους σκοπούς της, έχουν κάθε δικαίωμα να σεμνύνονται για την προσφορά τους.