Π.Ε.Π.

Το προσφυγικό ζήτημα της Κύπρου άρχισε το 1974 με την βάρβαρη Τουρκική εισβολή και την κατοχή του 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το προδοτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης του Προέδρου Μακαρίου βρήκε σαν αφορμή η Τουρκία για να εφαρμόσει τα διχοτομικά της σχέδια.

Στις 20 Ιουλίου 1974 η Τουρκία πραγματοποίησε μεγάλης κλίμακας εισβολή ενάντια της Κύπρου. Σαράντα χιλιάδες Τούρκοι στρατιώτες, με όλα τα μέσα εισέβαλαν παράνομα και κατά παράβαση του καταστατικού χάρτη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στις βόρειες ακτές της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Οι επιπτώσεις της Τούρκικης εισβολής ήταν τρομακτικές και στιγμάτισαν για πάντα τις ψυχές όλων. Το ανθρώπινο κόστος ήταν τεράστιο. Οι νεκροί ξεπέρασαν τις 4.000 και οι αγνοούμενοι τους 1.619. Χιλιάδες αιχμαλωτίστηκαν και βασανίστηκαν στις φυλακές. Περί τους 200.000 Ελληνοκύπριοι εκδιώχτηκαν βίαια από τα σπίτια και τις περιουσίες τους και αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο του ξεριζωμού και της προσφυγιάς. Οι άνθρωποι αυτοί ξαφνικά αποκόπηκαν από το παρελθόν τους, την πολιτιστική κληρονομιά τους, τις οικογένειες και τους συγχωριανούς τους και σκόρπισαν σε διάφορα μέρη που ποτέ ίσως δεν είχαν επισκεφτεί. Ο πόνος των προσφύγων και το κενό στη ψυχή τους δεν περιγράφεται.

Ταυτόχρονα για την δημιουργία αμιγών περιοχών περί τους 45.000 Τουρκοκύπριοι αναγκάστηκαν μετά από ενέργειες της ηγεσίας τους να μετακινηθούν στο ελεγχόμενο από τον Τουρκικό στρατό βόρειο τμήμα της Κύπρου και να εγκατασταθούν στα σπίτια και στις περιουσίες των Ελληνοκυπρίων προσφύγων.

Επιπρόσθετα η Τουρκία εφαρμόζοντας εξελικτικά την πολιτική του εποικισμού μετέφερε πληθυσμούς από την Ανατολία, αλλοίωσε τον δημογραφικό χαρακτήρα των κατεχομένων και δημιούργησε παράλληλα τις προϋποθέσεις εκείνες για ανακήρυξη νέου κρατικού μορφώματος στις κατεχόμενες περιοχές.

Το σχέδιο αυτό υλοποιήθηκε τον Νοέμβρη του 1983 από τον ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς, φανατικό οπαδό της διχοτόμησης της Κύπρου, με την πλήρη στήριξη της Τουρκίας.

Η δημογραφική αλλαγή έχει πράγματι ολέθρια αποτελέσματα για την Κύπρο. Πόλεις και χωριά με χιλιάδες χρόνια βίου και πολιτισμού συνεχώς εκτουρκίζονται. Εκκλησίες μετατρέπονται σε τζαμιά, έτσι που η φυσιογνωμία του τοπίου μετατρέπεται, η ιστορία βίαια αλλάζει τον ρουν της. Όλα τα τοπωνύμια, που
μαρτυρούν την ιστορία και την Ελληνικότητα του τόπου τα άλλαξαν, για να μην υπάρχει τίποτε που να θυμίζει την πορεία του νησιού.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Άμεση προτεραιότητα του κράτους μετά την εισβολή ήταν η επανένωση των οικογενειών, η επιστροφή των αιχμαλώτων και η αναζήτηση όσων δεν γύρισαν.

Η γρήγορη αντιμετώπιση στη συνέχεια του προσφυγικού προβλήματος, που επηρέαζε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της ημικατεχόμενης πλέον Κύπρου, δεν ήταν σίγουρα καθόλου εύκολη υπόθεση. Χρειαζόταν ο απαραίτητος χρόνος επαναδραστηριοποίησης των κρατικών υπηρεσιών ενώ παράλληλα προέκυπτε η ανάγκη για δημιουργία νέων δομών για να ανταπεξέλθουν στη πρωτοφανή τραγωδία που βίωνε ο λαός μας. Έπρεπε, να ιεραρχηθούν οι προτεραιότητες, να αρχίσει η ανάκαμψη της οικονομίας, να δημιουργηθούν συνθήκες απασχόλησης και να αντιμετωπισθεί η ανεργία και τόσα άλλα.

Από τις πρώτες μέρες άρχισε ο σχεδιασμός για την φυσιολογική επιβίωση των 200.000 προσφύγων, που στο σύνολο τους ήταν άστεγοι και διέμεναν κάτω από δένδρα, σε λεωφορεία και μικρά αυτοκίνητα ή συγκεντρωμένοι και κυριολεκτικά στριμωγμένοι σε μοναστήρια, σχολικά κτίρια ή ακόμα και σε άλλα ακατάλληλα υποστατικά. Οι πιο τυχεροί φιλοξενούνταν για κάποιο χρονικό διάστημα από συγγενείς, φίλους και γνωστούς.

Το επόμενο στάδιο ήταν η δημιουργία από το κράτος προσφυγικών καταυλισμών με αντίσκηνα, στα οποία χιλιάδες οικογένειες έζησαν τα πρώτα χρόνια. Τα προβλήματα πάρα πολλά, κοινωνικά και άλλα. Όμως η ζωή συνεχιζόταν. Οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες προχωρούσαν στους επόμενους σχεδιασμούς.

Εν τω μεταξύ χιλιάδες πρόσφυγες είχαν ήδη μεταβεί για εργασία σε χώρες του Αραβικού Κόλπου, την Ελλάδα, Βουλγαρία, Μεγάλη Βρετανία, και αλλού. Ο ξενιτεμός όλων αυτών των προσφύγων συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάκαμψη της Κυπριακής Οικονομίας σε όλους τους τομείς.

ΟΙ ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Το Προσφυγικό Ζήτημα δεν είναι μόνο το στεγαστικό. Είναι και όσα συνεχίζουν να βιώνουν οι πρόσφυγες, έστω και αν πέρασαν ήδη 45 χρόνια, κάτι που γνωρίζουν καλύτερα από κάθε άλλον όσοι ανύποπτα και ξαφνικά ξεριζώθηκαν βίαια και απάνθρωπα από τα σπίτια και τη γη τους.

Ποιος από τους πρόσφυγες μπορεί να ξεχάσει ότι:
Γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, ανάπηροι και ασθενείς εξαναγκάστηκαν με την έναρξη της βάρβαρης Τουρκικής εισβολής να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να τρέξουν για να σωθούν. Για να βρεθούν σε ξένες και άγνωστες πολλές φορές γι’ αυτούς περιοχές. Να ξαπλώνουν στο ύπαιθρο χωρίς να μπορούν να κοιμηθούν για αρκετό χρονικό διάστημα και να διαβιούν σε πρωτόγονες συνθήκες, χωρίς ίχνος χώρων υγιεινής και χωρίς σχεδόν τροφή και νερό.

Μικρά παιδιά να έχουν για αρκετό χρόνο σαν στρώμα μια κουβέρτα και να τρέφονται με το γνωστό φτωχικό συσσίτιο, που η βαριά λαβωμένη κρατική μέριμνα μπορούσε να τους προσφέρει. Πλείστοι από τους γονείς βρέθηκαν χωρίς χρήματα και για μήνες άνεργοι, αναμένοντες με το πενιχρό ανεργιακό επίδομα να καλύψουν, όσο τους ήταν δυνατό, τα πιο ουσιώδη.

Οι ελάχιστοι εναπομείναντες ηρωικοί εγκλωβισμένοι μας που παραμένουν ριζωμένοι στη γη τους παρά τα όσα υπόφεραν και υποφέρουν και παρά τις μεθοδευμένες και κακόβουλες ενέργειες του κατοχικού καθεστώτος θα αποτελέσουν ακόμα μια πτυχή της απάνθρωπης κατοχής.

Οι πιο τραγικές όμως πτυχές που προκάλεσε η βάρβαρη τουρκική εισβολή είναι αυτές των πεσόντων και των αγνοουμένων και συνεπακόλουθα των οικογενειών τους. Αυτών των οικογενειών που η ζωή τους σφραγίστηκε ανεξίτηλα από το δίδυμο έγκλημα σε βάρος του λαού.

Παρόλον ότι πέρασαν 45 ολόκληρα χρόνια, ο πόνος συνεχίζει και θα συνεχίσει να  είναι αβάστακτος όσο η κατοχή συνεχίζεται και η Κύπρος εξακολουθεί να είναι  μοιρασμένη στα δύο.

Η ΕΠΑΝΑΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Για να αναλογιστεί κάποιος το μέγεθος της καταστροφής που επέφερε σε βάρος της οικονομίας η Τουρκική εισβολή μπορεί να ανατρέξει στη τότε πληροφόρηση.
Σύμφωνα με έκδοση του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της Δημοκρατίας οι απώλειες των πλουτοπαραγωγικών πόρων στην κατεχόμενη περιοχή ήταν:

* 70% του συνόλου της παραγωγής.
* 65% των ξενοδοχείων και τουριστικών καταλυμάτων.
* 87% των υπό ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων.
* 83% της διακίνησης εμπορευμάτων λόγω κατάληψης του λιμανιού
της Αμμοχώστου.
* 56% της εξόρυξης μεταλλευμάτων.
* 41% των κτηνοτροφικών μονάδων.
* 48% των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων.
* 46% της βιομηχανικής παραγωγής.
* 20% των κρατικών δασών καταστράφηκαν.
* 36.2% των σπιτιών και υποστατικών.
* 38.3% των σχολικών κτιρίων.

Έτσι οι Τουρκοκύπριοι που αποτελούσαν μόλις το 18% του πληθυσμού βρέθηκαν να κατέχουν όλον αυτό τον πλούτο, που αναφέρθηκε πιο άνω, ενώ 200 χιλιάδες πρόσφυγες έμειναν άστεγοι, άνεργοι, χωρίς χωράφια, εργοστάσια και επιχειρήσεις, ξενοδοχεία, νοσοκομεία, σχολεία, κυβερνητικά κτήρια, εκκλησίες και μοναστήρια.

Επίσης πρέπει να αναφέρουμε ότι οι πιο πάνω σημαντικότατες απώλειες, επηρέασαν αρνητικά σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό όλους τους τομείς της εθνικής οικονομίας, που αναπόφευκτα είχε σαν αποτέλεσμα την απώλεια πολλών χιλιάδων θέσεων εργασίας και ταυτόχρονα την ανεργία. Περισσότερο πλήγηκαν οι εργαζόμενοι πρόσφυγες και μη πρόσφυγες που η απασχόληση τους είχε σχέση με τις πιο πάνω απώλειες πλουτοπαραγωγικών πόρων.

Στις αρχές του 1975, άρχισε συγκρατημένα και δειλά η επαναδραστηριοποίηση των γεωργοκτηνοτρόφων. Παράλληλα και ανάλογα με τις συνθήκες και τα δεδομένα ακολούθησαν τομείς, όπως μικροβιοτεχνίες, οικοτεχνίες, χειροτεχνίες και άλλοι, που τύγχαναν μερικής κρατικής χορηγίας.

Καθοριστικό ρόλο στη σύνδεση της Κύπρου με το εξωτερικό διαδραμάτισε η δημιουργία του Αεροδρομίου Λάρνακας που κατασκευάστηκε σε χρόνο ρεκόρ, 45 ημερών στις αρχές του 1975. Πολλές χιλιάδες προσφύγων μπόρεσαν να μεταβούν αμέσως στο εξωτερικό, είτε για να εργαστούν, είτε για προσωρινή ή μόνιμη εγκατάσταση στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και τη Μεγάλη Βρετανία. Ταυτόχρονα ξεκινά και η αμφίδρομη διακίνηση από και προς την Κύπρο όλων όσων είχαν να διαδραματίσουν ρόλο στη διάσωση του τόπου και του λαού μας, πολιτικών, οικονομικών και μιας σειράς άλλων παραγόντων.

Από το δεύτερο εξάμηνο του 1975 άρχισαν να σχεδιάζονται και να κτίζονται οι πρώτοι κυβερνητικοί προσφυγικοί οικισμοί, γεγονός που συνέβαλε στην επαναλειτουργία της οικοδομικής βιομηχανίας με όλες τις θετικές συνέπειες, στη δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας σε όλα τα συναφή, με την πιο πάνω
βιομηχανία, επαγγέλματα. Η αποστολή χρημάτων από διεθνής οργανισμούς αλλά και από οργανώσεις ομογενών ενισχύουν το έργο της παιδείας, αλλά επιτρέπουν
συνάμα την σταδιακή απόκτηση των πρώτων και πιο αναγκαίων ειδών οικιακού εξοπλισμού των νέων νοικοκυριών των προσφύγων

Παράλληλα άρχισαν να ανεγείρονται και νέα σχολικά κτίρια, που είχαν τη δική τους θετική επίδραση. Στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα άρχισε η ανέγερση των πρώτων ξενοδοχείων από πρόσφυγες ξενοδόχους και η δημιουργία θέσεων στην ξενοδοχειακή βιομηχανία και σε συναφείς τομείς. Είναι σαφής ο προσανατολισμός της οικονομίας στον τομέα των υπηρεσιών, αλλά και της μεταποίησης, που θα γεννηθεί μέσα από την δημιουργία βιομηχανικών ζωνών, περιοχών και την στήριξη της ελαφριάς βιομηχανίας. Ενθάρρυνση και στήριξη παρέχεται και στους εκτοπισμένους βιοτέχνες.

Ταυτόχρονα, με την εγκατάστασή τους στις διάφορες περιοχές της ελεύθερης Κύπρου, οι πρόσφυγες μετέφεραν μαζί τους τη γνώση και εμπειρία τους και επιδίδονται σε παραδοσιακές προσοδοφόρες καλλιέργειες, αλλά και σε νέες με τις οποίες θα καλύψουν ανάγκες της ντόπιας και ξένης αγοράς. Ανάλογη συνεχής δραστηριότητα παρατηρείται και από τους πρόσφυγες κτηνοτρόφους μας, που αξιοποιούν αναξιοποίητες εκτάσεις Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής γης.

Με την επαναδραστηριοποίηση, όπως συνοπτικά περιγράφεται πιο πάνω και ασφαλώς με τον απαράμιλλο ζήλο και την εργατικότητα των προσφύγων και γενικότερα του κυπριακού λαού, η Κύπρος πέτυχε αυτό που χαρακτηρίστηκε από όλους εντός και εκτός Κύπρου το μεγάλο οικονομικό θαύμα με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει.

Να σημειωθεί ότι οι πρόσφυγες αναγκαστήκαν να εγκαταλείψουν στα κατεχόμενα περιουσίες αξίας €65,00 δις, έχουν υποστεί απώλειες χρήσης των περιουσιών τους αξίας €15.78 δις και έχουν χάσει λόγω της εισβολής υλικά αγαθά αξίας €7,00 δις.

Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Το θέμα της στέγασης όλων των προσφύγων πρόβαλε έντονα ως ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα ταυτόχρονα με αυτό της διακρίβωσης της τύχης των αγνοουμένων προσώπων. Οι προσφυγικοί καταυλισμοί δεν μπορούν να αντέξουν εσαεί στις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Τα προβλήματα στις εγκαταστάσεις αυτού του είδους είναι πάρα πολλά. Η ποιότητα ζωής των προσφύγων συμπατριωτών μας είναι πέραν από τραγική. Από το 1975 άρχισε ο προγραμματισμός και ο σχεδιασμός από το τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως προγραμμάτων στέγασης.

Σαν τέτοια καταγράφονται τα πιο κάτω.
α) Παραχώρηση οικιστικής μονάδας σε προσφυγικό οικισμό.
β) Παραχώρηση κυβερνητικού οικοπέδου και βοήθειας για αυτοστέγαση.
γ) Οικονομική χορηγία για αυτοστέγαση σε ιδιόκτητο οικόπεδο.
δ) Οικονομική χορηγία για αγορά διαμερίσματος/κατοικίας.

Η ριζική αλλαγή των σχεδίων στέγασης των προσφύγων άρχισε από τις αρχές του 1975 με τη δημιουργία κυβερνητικών οικισμών, για μετακίνηση βάσει εισοδηματικών κριτηρίων όσων από αυτούς είχαν αρχικά τακτοποιηθεί προσωρινά σε αντίσκηνα και άλλους χώρους.

Συμπληρωματικά να αναφερθεί ότι πέραν των 5.000 προσφυγικών οικογενειών έχουν στεγασθεί σε Τουρκοκυπριακές κατοικίες.

Την περίοδο πριν από την Οικονομική Κρίση του 2013 αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν σημαντικά τα Προγράμματα Στέγασης των Προσφύγων με κύριο χαρακτηριστικό την Αναδόμηση Κυβερνητικών Οικισμών, παραχώρηση κυβερνητικών οικοπέδων σε Οικισμούς Αυτοστέγασης και οικονομική βοήθεια για ανέγερση κατοικίας, παραχώρηση οικιστικών μονάδων σε οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες σε Κυβερνητικούς Οικισμούς. Παράλληλα αυξήθηκαν σημαντικά τα ποσά που παραχωρούνταν για σκοπούς ανέγερσης ή αγοράς ιδιόκτητης κατοικίας.

Σήμερα μερικά από τα πιο πάνω έχουν ανασταλεί και επί του παρόντος λειτουργούν τα πιο κάτω σχέδια στέγασης προσφύγων για κάλυψη στεγαστικών αναγκών κύρια νεαρών ζευγαριών.
α) Παραχώρηση στεγαστικής βοήθειας για αγορά διαμερίσματος/κατοικίας.
β) Παραχώρηση στεγαστικής βοήθειας για ανέγερση κατοικίας σε ιδιόκτητο οικόπεδο
γ) Παραχώρηση στεγαστικής βοήθειας για επιδιόρθωση οικιστικής μονάδας.

Σημαντική κατάκτηση των εκτοπισμένων υπήρξε η ίδρυση και λειτουργία του Φορέα Ίσης Κατανομής Βαρών που κατάφερε εν μέσω δυσκολιών να αποκαταστήσει εν μέρει την φερεγγυότητα τους με παραχώρηση χαμηλότοκων δανείων, στη βάση υποθήκευσης των περιουσιών τους που κατέχονται σήμερα από τα τουρκικά στρατεύματα, που βοήθησαν στην επαναδραστηριοποίηση και στις σπουδές μελών των οικογενειών τους.

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΕΝΩΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Π.Ε.Π

Πρωταρχικός σκοπός της ίδρυσης της Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων, προγενέστερα Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων, ήταν και είναι η μέγιστη δυνατή συσπείρωση του προσφυγικού κόσμου γύρω από την υπεύθυνη πολιτική ηγεσία του τόπου, η συστράτευση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων των προσφύγων με πρώτιστο αυτό της επιστροφής στις πόλεις και στα χωριά από όπου κατάγονται. Η Παγκύπριας Ένωσης Προσφύγων αποτέλεσε και θα αποτελεί την εμπροσθοφυλακή του αγώνα για απαλλαγή από την Τουρκική Κατοχή και της διασφάλισης του δικαιώματος επιστροφής των προσφύγων σε ένα επανενωμένο ομόσπονδο κράτος σε συνθήκες ασφάλειας.
Παράλληλα και όσο η αποκατάσταση των προσφύγων στα σπίτια και τις περιουσίες τους δεν είναι εφικτή η ΠΕΠ θα συνεχίσει να προασπίζεται τα δικαιώματα και τα συμφέροντα τους και θα διεκδικεί μέτρα για την στέγαση, την κοινωνική μέριμνα και ανακούφιση τους.

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ / ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΕΣ

Διευκρινίζεται ότι σύμφωνα με τον ορισμό που δίδει η Υπάτη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες και το διεθνές δίκαιο, πρόσφυγας είναι όποιος εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να διαφύγει σε άλλη χώρα.
Όποιος εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει την περιοχή που βρίσκεται η μόνιμη κατοικία του και υποχρεώνεται να εγκατασταθεί σε άλλη περιοχή της πατρίδας του, ονομάζεται εκτοπισθείς.
Για τους σκοπούς αυτής της παρουσίασης αναφερόμαστε στον ορισμό πρόσφυγες, όπως έχει καθιερωθεί και επεκράτησε από την Τουρκική εισβολή μέχρι σήμερα.

Οκτώβριος 2019